Rzeźba przedstawiająca Mateusza Birkuta z „Człowieka z marmuru” – nasz eksponat – zagrała w jednej ze scen „Powidoków” Andrzeja Wajdy.

Studio Akson, producent ostatniego filmu Andrzeja Wajdy, na prośbę Reżysera wypożyczyło eksponat muzealny na plan filmu Powidoki  we wrześniu 2015 roku.

–  Rzeźba Mateusza Birkuta z filmu Człowiek z marmuru (1976) trafiła do Muzeum Kinematografii w Łodzi 8 kwietnia 1986 roku. Została przekazana do zbiorów przez Andrzeja Wajdę. To był jeden z pierwszych eksponatów otrzymanych od reżysera. Rzeźbę wykonał z gipsu Adam Roman. Ma 190 cm wysokości i ok. 100 cm szerokości – mówi o Birkucie witającym widzów przed wejściem do muzealnego kina Krystyna Zamysłowska, główny inwentaryzator zbiorów Muzeum Kinematografii.

Filmpolski.pl: Człowiek z marmuru rodził się w bólach. Trzeba było wielu starań i zabiegów, by przekonać urzędników i dyrektorów od kultury, że ten film nie będzie oskarżeniem komunistycznego państwa. Czy nie był? Był i to na tyle celnym i dotkliwym, że wywołał popłoch. Dzieło Wajdy przeznaczono do ograniczonej dystrybucji, co – miast zmniejszyć – zwiększyło jego rezonans i popularność. Utwór, będący mistrzowskim połączeniem niekłamanego artyzmu z otwartą krytyką kłamstwa, przemocy i zniewolenia, miał w sobie niezwykłą siłę oddziaływania. Stał się też wielkim wydarzeniem, nie tylko kulturalnym. Oficjalne media próbowały wypaczyć jego sens. Pisano i mówiono, że Człowiek z marmuru jest li tylko pożytecznym głosem w konstruktywnej, socjalistycznej dyskusji, dotyczącej – potępionego już przez partię – „okresu błędów i wypaczeń”. „Wola partii” jednak i tym razem rozminęła się z „wolą narodu”. Dramatyczne losy Mateusza Birkuta widzowie słusznie odczytali jako metaforę zmagań jednostki z totalitaryzmem. „Walka Birkuta o prawdę nie skończyła się przecież w latach pięćdziesiątych” – zdawał się mówić za pośrednictwem swego filmu Wajda – „trwa ona także dziś, czego dowodem jest choćby rozpaczliwa szamotanina Agnieszki z telewizyjną nomenklaturą”. Na sukces Człowieka z marmuru złożyły się talent i praca wielu ludzi, zwłaszcza reżysera i odtwórców głównych ról. Porywającą kreację Mateusza Birkuta stworzył młody aktor krakowskiego Starego Teatru Jerzy Radziwiłowicz, znany wcześniej z zaledwie dwu większych ról filmowych. Absolutną debiutantką na ekranie była natomiast ekspresyjna Krystyna Janda (Agnieszka) – dwudziestopięcioletnia wówczas aktorka warszawskiego Teatru Ateneum. Uwagę krytyki zwróciła też konstrukcja dzieła Wajdy. Jest ono bowiem nie tylko pasjonującą opowieścią o człowieku zniszczonym przez historię, lecz także skrupulatnym zapisem powstawania filmu. Niełatwej często drogi twórcy, na której piętrzą się niezliczone przeszkody w postaci braku pieniędzy, złej woli decydentów, problemów technicznych. Dziś Człowiek z marmuru jest już klasykiem i legendą.

W zbiorach Muzeum Kinematografii mamy kolekcję plakatów do Człowieka z marmuru, m.in. plakat z Francji, Japonii i Iranu:

Rzeźba Mateusza Birkuta do Muzeum Kinematografii trafiła w częściach…

Krystyna Zamysłowska wspomina: – Antoni Szram, pierwszy dyrektor Muzeum, podjął decyzję o jej natychmiastowej konserwacji. Pierwsze prace konserwatorskie i renowacyjne zostały przeprowadzone już w kwietniu 1986 roku przez Zdzisława Zabłockiego. Po raz pierwszy rzeźbę zaprezentowaliśmy 10 maja 1986 roku na wystawie, którą otwierał Andrzej Wajda Reymont-Ziemia obiecana-Wajda. Ta wystawa zainaugurowała działalność Muzeum Kinematografii w Łodzi. Ponowna konserwacja miała miejsce w 1992 roku i została wykonana przez Janusza Krupińskiego.

Mateusz Birkut dwukrotnie opuszczał mury Pałacu Scheiblera. – W kwietniu 1989 roku rzeźbę wypożyczyliśmy na wystawę Autoportret Andrzeja Wajdy do Muzeum Okręgowego w Radomiu. A w 2015 roku, na prośbę Reżysera, została wypożyczona przez Akson Studio do filmu Powidoki. Przed realizacją zdjęć poddano ją ponownie zabiegom konserwatorskim, które głównie polegały na przywróceniu jej pierwotnej kolorystyki – wyjaśnia Krystyna Zamysłowska.